نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
نسخه پژوه و پژوهشگر مطالعات اسلامی
چکیده
از دیرباز، مجادلاتی دربارۀ وجود شخصیت سلیم و نیز صحت و اعتبار احادیث تاریخی ـ کلامی «کتاب سلیم بن قیس» در منابع اسلامی و مخصوصاً شیعی، وجود داشته است. موافقان اعتبار کتاب سلیم، غالباً بدون توجه به مشکلات محتوایی این کتاب، و نیز وضعیت نسخه‌هایِ خطی متفاوت و بسیار مشوش کتاب سلیم، اصرار دارند تا با تمسک به نظرات تأییدی دانشمندان و علماء پیشین، نسبت به اعتبار این کتاب اقدام، یا وضعیتِ اعتبار آن را تصحیح یا پررنگ نمایند. در این میان، نظر محمد بن ابراهیم نعمانی، عالم یا کاتب شیعه در قرن چهارم هجری، به دلایل متعددی در این مسأله، بسیار حائز اهمیت است. شش روایت از شخص سلیم و نیز یک جملۀ تأییدی دربارۀ سلیم و کتاب او در کتاب کنونی الغیبة وجود دارد. اکنون لازم است، بررسی و تأمل شود که وضعیت اصالت جمله تأییدی نعمانی در الغیبة، چگونه است؟ در پژوهش حاضر، مشخص شد که طبق قرائن و دلایلی، نوشتۀ تأییدی پیرامون سلیم و کتاب وی، سهواً یا عمداً به باب چهارم کتاب نعمانی، افزوده شده، و این نوشته تأییدی دربارۀ سلیم، جعلی است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The theological hadiths in Salim's book and a review of Nomani's affirmative sentence regarding the book
نویسنده [English]
- Kazem Ostadi
Researcher and researcher of Islamic studies
چکیده [English]
For a long time, there has been controversy over whether Kitab Salim ibn Qays was a real person and over the authenticity of his historical-theological hadiths in Islamic and especially Shiite sources. Proponents of the authenticity of Salim’s book have attempted to verify the authenticity of the book by relying on the affirmative opinions of previous thinkers, often regardless of the problems in the content of the book as well as the diverse and confusing manuscripts of the book. Yet, Muhammad ibn Ibrahim Nu'mani’s opinion, a Shiite scholar or transcriber in the fourth century AH, is very important in this regard for several reasons. There are six narrations about Salim, as well as a confirmative sentence about him and his book in Al-Ghaybah’s book. It is necessary to examine the originality of Nu'mani's affirmative sentence in al-Ghaybah’s book. The present study shows that according to the evidence, the affirmative text about Salim and his book—whether added to the fourth chapter of Nomani's book inadvertently or otherwise—is fictitious.
کلیدواژه‌ها [English]
- Kitab Salim
- Salim bin Qais
- Mohammad Nomani
- Kitab al-Ghayba
- 1. ابن‌حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن: بی‌نا، ۱۳۲۶ق.
- 2. ابن‌شعبه، تحف العقول، قم: اسلامی، ۱۳۶۳ش.
- ابن‌غضائری، أحمد، رجال، قم: إسماعیلیان، 1406ق.
- استرآبادی، شرف‌الدین، تأویل الآیات، قم: اسلامی، 1409ق.
- 5. الأبطحی، محمدعلی، تهذیب المقال، قم: بی‌نا، بی‌تا.
- احمدی‌کچایی، مجید، «بررسی سیر تحول غیبت پژوهی امامیه، از نوبختی تا شیخ طوسی»، انتظار موعود، 1392ش، د13، ش41، ص 61-86.
- احمدی، علی، «تحلیل جایگاه و مختصات حدیث نگاری ابن‌عقده؛ با تکیه بر روایات تاریخی او»، حدیث و اندیشه، 1396ش، ش23، ص5-28.
- استادی، رضا، «یک کتاب با چهار عنوان»، کیهان اندیشه، 1369ش، ش۳۳، ص154 ـ 164.
- استادی، کاظم، ب: درباره راویان سلیم، قم: کتابخانه دارالحدیث، 1399ش.
- استادی، کاظم، ت: «معرفی نسخه‌های خطی سلیم»، میراث شهاب، 1399ش، ش99،145-188.
- استادی، کاظم، ث: نسبت منابع نخستین و سلیم، قم: کتابخانه دارالحدیث، 1399ش.
- استادی، کاظم، چ: مأخذشناسی سلیم و کتاب او، قم: ارزشمند، 1399ش.
- استادی، کاظم، ح: نسخه‌های خطی منسوب به سلیم، قم: کتابخانه دارالحدیث، 1399ش.
- استادی، کاظم، خ، «اعتبار سنجی روایات مهدوی کتابِ سلیم و اعتبارِ کتاب، در آثار شیخ مفید»، انتظار موعود، 1399ش، د20، ش7، ص69-97.
- استادی، کاظم، الف، اسرار آل‌محمد و سلیم‌بن قیس، قم: بوستان کتاب، 1400ش.
- استادی، کاظم، ب، «بررسی انتساب سند کتاب سلیم به شیخ طوسی»، علوم حدیث، 1400ش، د26، ش1، ص150-177.
- استادی، کاظم، ج، روایات سلیم‌بن قیس در الغیبه نعمانی و بررسی وضعیت استثنای آن در میان روایات دیگر (دانشنامه سلیم)، قم: کتابخانه دارالحدیث، 1400ش.
- استادی، کاظم، ژ، «بازشناسی مؤلف و قدمت تاریخی کتاب‌سلیم»، مطالعات ایرانی ـ اسلامی، 1400ش، د10، ش2، ص3- 28.
- استادی، کاظم، ق، «گونه‌شناسی روایات معمربن‌راشد در منابع شیعی»، حدیث اندیشه، 1400ش، ش32، (در حال انتشار).
- استادی، کاظم، «بررسی و معرفی کهن‌ترین نسخه خطی الغیبة نعمانی»، انتظار موعود، 1401ش، ش74، (در حال انتشار).
- امین‌عاملی، محسن، اعیان الشیعة، بیروت: دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، بیروت: دارالاضواء، 1403ق. نیز: همان، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
- حسینی، حمید، عبدالرزاق الصنعانی شخصیته و تراثه العلمی، قم: ائمه اطهار(ع)، 1390ش.
- خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، بیروت: دارالغرب، ۱422ق.
- الخوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم: اسماعیلیان، 1390ش.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال، بی‌جا: خویی، ۱۴۱۳ق.
- درایتی مصطفی، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران، تهران: کتابخانه ملی، 1391ش.
- سلیم‌بن قیس، کتاب سلیم، قم: الهادی، 1415ق. نیز: همان، قم: دلیل‌ما، 1397ش.
- شبیری زنجانی، محمدجواد، «نعمانی و مصادر غیبت (مقالات 1ـ10)»، مجله انتظار موعود، 1380-1385ش، ش 2-18، (صفحات گوناگون).
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: الإسلامی، 1410ق.
- شوشتری، محمدتقی، الاخبار الدخیلة، تهران: الصدوق، 1401ق.
- الصدر، حسن، تکمله أمل الآمل، بیروت: دارالمؤرخ العربی، 1354ق.
- صدوق، محمد، خصال، تهران: الصدوق، 1389ق.
- صفار، محمد، بصائر الدرجات، تهران: الأعلمی، ۱۴۰۴ق.
- طبری، منسوب به ابن‌رستم، المسترشد، تهران: الثقافه الاسلامیه، 1415ق.
- طوسی، محمد، الغیبة، قم: دارالمعارف، 1411ق.
- طوسی، محمد، الغیبة، تهران: الاسلامیة، 1423ق.
- عصمة‌الدولة، محمد، الرسالة المصریة، بی‌جا: المجموعة الکاملة، 2016 م.
- علی، محمد أحمد، معجم أعلام العلویین، بیروت: دارالمحجة البیضاء، 2002م.
- عیاشی، محمد، تفسیر، تهران: العلمیة الاسلامیة، 1380ق.
- غلامعلی، مهدی، «درآمدی بر غیبت نگاری»، حدیث اندیشه، ١٣٨٦ش، ش3، ص97ـ122.
- فدایی‌عراقی، غلام‌رضا، آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب، تهران: سمت، 1386ش.
- کلینی، محمد، الکافی، تهران: الاسلامیه، 1388ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، قم: آل‌البیت(ع)، 1431ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: الوفاء، 1403ق.
- معمر‌بن راشد، جامع، بیروت: المکتب الإسلامی، 1403ق.
- مفید، محمد، تَصحیحُ اِعتقاداتِ، قم: رضی، 1363ش.
- مفید، محمد، الإعتقادات، قم: منشورات مفید، 1371ش.
- نجاشی، احمد، رجال، قم: اسلامی، 1407ق.
- نعمانی، محمد، الغیبه، تهران: چاپ سنگی، 1318ق.
- نعمانی، محمد، الغیبه، تهران: نشر صدوق، 1397ق.
- نعمانی، محمد، الغیبه، نسخه خطی، مشهد: کتابخانه آستان‌قدس، شماره1754، 577ق.
- نوری، حسین، خاتمة مستدرک، قم: آل‌البیت(ع)، ۱۴۱۵ق.
)