نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه تاریخ تشیّع دانشگاه نیشابور
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه نیشابور
چکیده
نقوش انگشترها، بازتاب‌دهندۀ باورها و بازتولید ارزش‌ها و اصول دینی است که به‌تناسب ناهمگونی شرایط در نهادینگی ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی استفاده می‌شد. به دلیل اینکه در جوامع اسلامی از نگین انگشتری، به‌عنوان مهر در مکتوبات و فرمان‌ها استفاده می‌شد، شعائر دینی به این شکل ترویج می‌یافت و به‌نوعی صیانت از ارزش‌ها و اصول نهادینه می‌شد. نگاشته‌های انگشتر برخی از انبیا و امامان معصوم (ع) گزارش‌شده‌اند. برخی از ایشان، انگشترهایی متفاوت و با نقوش گوناگون داشته‌اند که به‌تناسب مقتضیات زمانی و مکانی، به دست می‌کرده‌اند. انگشترهای امام رضا (ع) به جملات توحیدی «مَاشَاءَاللَّه»، «لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه» و «حَسْبِیَ اللَّه» منقوش بوده‌اند. در پژوهش حاضر ابتدا به تبیین محتوایی و چرایی انتخاب این سه جمله پرداخته‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: امام رضا (ع) با انتخاب نقوش توحیدی مذکور، در راستای مبارزة با خلفای عباسی و فرق معتزله، اهل‌الحدیث، زیدیّه، واقفیّان و غالیان و رفع آسیب‌ها و خسارات آنان تلاش کرده است. رمزگشایی از آن نقوش بیانگر این است که موفقیّت در کنار برنامه‌ریزی و تلاش، تنها با استعانت از خدای فعّال مایشا و توکّل بر او حاصل می‌شود؛ زیرا قدرت و اراده‌اش نامتناهی است و همة ذوات و قدرت‌ها از او و مقهور اویند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Monotheistic designs of Imam Reza’s (AS) rings and the rational behind them
نویسندگان [English]
- Mehdi Bayat Mokhtari 1
- Seyyed Ali Seraj 2
1 Associate Professor in Department of Shiite History Neyshabur University
2 Associate professor in Persian language and literature, Neyshabur University
چکیده [English]
Ring motifs reflect the beliefs and reproduce the religious values and principles that are used with respect to the diversity of the situations in the institutionalization of social and cultural values. Because ring jewel was used as a seal in writings and commandments in Islamic societies, it promoted religious rites and played a part in preserving the values and institutional principles. There have been reports on ring inscriptions of some prophets and imams, some of whom had different rings with different designs worn according to the requirements of time and place. Imam Reza’s (AS) rings were engraved with monotheistic sentences, including "May God bless", "There is no power except with God" and "God suffices". The preset study discusses the content and the rational for choosing these sentences. The findings show that by choosing the above-mentioned monotheistic motifs, Imam Reza (AS) tried to fight against the Abbasid caliphs, the Mu'tazilites, the Ahl al-Hadith, Zaidiyya, Waqfis, and Ghalians and to eliminate the damages they caused. The decoding of theses motifs show that the motifs imply success can only be achieved with the help of God and trust in him along with planning and effort because his power and will are infinite, and all essence and power come from him and subdue him.
کلیدواژه‌ها [English]
- Imam Reza (AS)
- ring
- monotheistic designs
- Abbasid caliphs
- Islamic sect
-قرآن کریم.
- ابن‌الصباغ، علی، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، تحقیق: سامی الغریری، قم،دار الحدیث،1422ق.
- ابنعاشور، محمد طاهر، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت،مؤسسة التاریخ العربی،1420ق.
- ابن فهد حلّی، احمد، عدة الداعی، تصحیح: احمد الموحدی ، قم،مکتبة وجدانی، بیتا.
- ابن منظور، محمد، لسان العرب، قم، نشر أدب الحوزة، 1405ق.
- اسمیت، فلیپ و الگزندر رایلی، نظریۀ فرهنگی، ترجمۀ: محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی،1394.
- اشعری، ابوالحسن،مقالات الاسلامیین،تصحیح: هلموت ریتر، دارفرانز شتایز،فیسبادن (ألمانیا) ،1400/ 1980.
- بحرانى، هاشم،البرهان فى تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت،1414ق.
- بحرالعلوم، سید مهدى،الفوائد الرجالیة، تحقیق:محمد صادق بحرالعلوم، تهران،مکتبة الصادق، 1363.
- برقی، أحمد، المحاسن، تهران،دارالکتب الإسلامیة، 1330.
- بیات مختاری، مهدی«تأثیرات مادّی و معنوی فیروزه از منظر روایات و چرایی آن»، آموزه‌های قرآن و عترت،1339، ش3، صص 5- 30.
- ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان، بیروت،دار إحیاء التراث العربی،1422ق.
- جرجانى، عبدالقاهر، درج الدرر فى تفسیر القرآن العظیم، عمان اردن، دارالفکر، 1430ق.
- چندلر، دانیل، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ: مهدی پارسا،تهران، سورۀ مهر، چ5، 1394.
- حرعاملی، محمد،وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1414ق.
- حمیری قمی، عبدالله، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1413ق.
- حویزى، عبدعلى، تفسیر نور الثقلین،قم، انتشارت اسماعیلیان،چ4 ،1415ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، چ5، 1413ق
- زبیدی، محمد، تاج العروس، تصحیح: علی شیری، بیروت،دارالفکر،1414ق.
- زید بن علی، مسند زید بن علی، بیروت، منشورات دارمکتبة الحیاة، بیتا.
- زیدان،جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمۀ: علی جواهر کلام، تهران،امیرکبیر، 1336.
- سبحانی، جعفر، محاضرات فی الاهیات، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع)، چ23، 1395ش.
- سرافراز، حسین و همکاران، «واکاوی نظریۀ فرهنگی سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، راهبرد فرهنگ، 1396 ش39، صص 73- 95.
- شعیری،حمیدرضا، «از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی»، نقد ادبی، 1388،س 2، ش 2، صص 31- 51.
- شهرستانی، محمد،الملل و النحل، تحقیق: محمد سید گیلانی، بیروت،دارالمعرفه، 1381ق.
- صبحی، احمد محمود، الزیدیة، اسکندریه، مؤسسه الثقافیه الجامعیه، بیتا.
- صدوق، محمد،الأمالی، قم،مؤسسة البعثة،1417ق.
- -----، التوحید،تحقیق: السید هاشم الحسینی، قم،منشورات جماعة المدرسین. بیتا
- -----، ثواب الأعمال، قم، منشورات الشریف الرضی، 1368.
- -----، الخصال، تصحیح: علی أکبر غفاری، قم،جماعة المدرسین،1362.
- -----، عیون اخبار الرضا (ع)، بیروت، الأعلمی للمطبوعات،1404ق.
- -----،معانی الأخبار، تعلیق: علی أکبر غفاری، قم،مؤسسة النشر الإسلامی،1361.
- -----، من لا یحضره الفقیه، تصحیح: علی اکبر غفّاری، قم،جامعه مدرسین،1363.
- صفری فروشانی، نعمت‌الله و زهرا بختیاری،«تعامل امام رضا(ع) با فرقه زیدیه»، فصلنامۀ تاریخ اسلام، 1391، ش50،صص 83- 112.
- طباطبایى، محمدحسین، المیزان، بیروت، الأعلمی للمطبوعات، چ2، 1390ق.
- -----، نهایة الحکمة، اشراف: عبدالله النورانی، قم، النشر الإسلامی،1362.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق ، قم، الشریف الرضی، چ6، 1392ق.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، قم، مؤسسة البعثة، 1413ق.
- طوسی، محمّد، تهذیب الأحکام، تحقیق: السید حسن الموسوی، طهران، دار الکتب الإسلامیة، چ4، 1365.
- -----،الغیبة، تصحیح: عباد الله الطهرانی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة،1411ق.
- عسکری، أبی هلال، الفروق اللغویة، قم، النشر الإسلامی،1412ق.
- عطاردی، عزیزالله، مسند الإمام الرضا (ع)، مشهد، نشر آستان قدس الرضوی، 1406ق.
- عیاشى، محمد، تفسیر العیاشی، تحقیق: هاشم رسولی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ق.
- فیض کاشانى، محمد، الأصفى، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، 1418 ق.
- ----- ،تفسیر الصافی،تهران: مکتبة الصدر،چ2، 1415ق.
- -----، الوافی، تحقیق: ضیاءالدین الحسینی،أصفهان،مکتبة الامام أمیر المؤمنین علی (ع)، 1414ق.
- کشّی، محمّد، اختیار معرفة الرجال،تعلیق: میرداماد الأسترابادی، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1404ق.
- کلینی، محمّد، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفّاری، تهران، دارالکتب الإسلامیّة، چ4 ، 1365.
- گیرو، پی‌یر، نشانه‌شناسی،ترجمۀ: محمد نبوی، تهران، نشر آگه، 1383.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء ، چ2 ،1403ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضة‌المتقین، تحقیق: الإشتهاردی، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، 1399ق.
- محمدی‌زاده، اکرم، «تجلی تفکرات شیعی در نوشتار انگشتری‌های عصر قاجار»، فصلنامۀ نگره، 1392، ش25، صص 4 - 18.
- مرتضى العاملی، السید جعفر، حیاة الإمام الرضا (ع)، بی‌جا، دارالتبلیغ الإسلامی، 1398ق.
- ----، «نقش الخواتیم لدی الأئمه (ع)»، مجموعة الآثار، المؤتمرالعالمی الاوّل للامام الرضا(ع)، 1406ق.
- مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، تهران، انتشارات صدرا، 1382.
- مغنیه، محمدجواد، الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی،1424ق.
- مفید، محمد، الاختصاص، تصحیح: علی اکبر غفّاری،بیروت،دارالمفید ،چ3، 1414ق.
-----، تصحیح اعتقادات الامامیة، تحقیق:حسین درگاهی، تهران، المؤتمرالعالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
- نجاشی، احمد، رجال النّجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری، قم، النشر الاسلامی، چ5، 1416ق.
- نصراللهی، محمدصادق و همکار، «نشانه‌شناسی فرهنگی–ارتباطی ایموجی‌ها درپیام‌رسان‌های اجتماعی، مورد مطالعۀ فرهنگ خانواده، فرهنگ جنسی و فرهنگ زبان دست»، فصلنامۀ مطالعات رسانه‌های نوین، 1398، ش17، صص 71-105.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، قم، النشر الإسلامی، 1419ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چ2، 1408ق.
- هیثمی، علی، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408ق.
- Halliday, Michael (1978), Language as Social Semiotics, London: Edward Arnold.
)